Een uitgekiend plan de campagne, dat is het minste wat je kunt zeggen over de lancering van Net echt, de nieuwe roman van Saskia de Coster (°1976), vier jaar na het veelbesproken Nachtouders (2019). Werkelijk niets is aan het toeval overgelaten, met een precisie waaraan menig militair commandant nog een puntje kan zuigen. Vooruitexemplaren om pers en boekhandel te masseren, affiches in het straatbeeld, filmpjes van een zich de pleuris signerende schrijver. En uiteraard de gewaagde stunt om Net echt af te ronden tijdens een maand isolement in een glazen kooi in het Antwerpse KMSKA. The Author is Present heette dan wel "een artistieke performance" die "het schrijverschap moet demystifiëren", het was een appetizer van formaat voor het eindresultaat, dat nu met een verrassingseffectje erbovenop zelfs sneller dan verwacht in de boekwinkels ligt. Bovendien bedrijft De Coster in Net echt een zoveelste spel met fictie en autofictie, surfend op de golven van de tijdgeest.

'Je blijft maar schrijven over gezinnen. Alsof je met ieder verhaal een stempel dieper door je huid drukt tot hij in je vlees geschroeid staat en deel van je lijf uitmaakt, tot de inkt opgenomen is in je bloedbaan', lezen we in een van die interventies in Net echt waarin de auteur ons rechtstreeks toespreekt en boven haar personages uitzweeft.

Is deze roman een zoveelste variant op de beroemde beginzin van Tolstojs Anna Karenina: 'Alle gelukkige gezinnen lijken op elkaar, elk ongelukkig gezin is ongelukkig op zijn eigen wijze'? Daar lijkt het op. Zeker is dat De Coster thema's beroert die ze al door andere prisma's bemonsterde. Zoals 'de angst van ouders dat zij niet genoeg van hun kind zullen kunnen houden' (Nachtouders) of disfunctionele gezinnen en relaties in een verkavelingswijk (Wij en ik), met vaak een rebellerende, licht ontsporende dochter.

In het eerste hoofdstuk van Net echt is de bom al gebarsten bij het koppel Manon en Max, die - volkomen van het padje af - om vier uur 's nachts in Kopenhagen in een ijsbad ligt, 'een stuk vlees van achtenveertig jaar oud in een vrieskist'. Yep, we zijn gekatapulteerd in de wereld van hevig worstelende veertigers, met hun opgroeiende dochter Noah als argeloze maar nerveuze toeschouwer. Want: 'Een kind onderzoekt haar ouders de hele tijd, als een seismograaf op zoek naar ondergrondse trillingen.'

Wat volgt, is een vrij uitvoerige - en soms nogal obligate - reconstructie van hoe het zover kwam, vanuit het wisselende perspectief van de drie protagonisten. De Coster dropt hen in het gegentrificeerde, dichtbevolkte Borgerhout, 'de op-één-na-slechtste buurt in Antwerpen'. Manon en Max kochten er in de roes van hun prille verliefdheid ooit een krakend herenhuis 'met veel potentieel' in de (fictieve) Blauwstraat 48. Max is weliswaar architect, maar ze nemen de horde van de 'Aanslepende Verbouwingen' door ze grotendeels uit te stellen. Tot juriste Manon haar carrière voorrang begint te geven bij iCar, een Amerikaanse start-up die via satelliettechnologie de verhuur van lege parkeerplaatsen bestiert. Kan twijfelaar Max - die ontslag neemt bij het architectenbureau - vervolgens niet de zorgende huisman voor Noah worden?

Met monkelende insidekennis van de Antwerpse hipstercommunity beschrijft De Coster de finesses van een middenklassengezin dat zijn neuroses vergeefs inkapselt. Als Max een door seks voortgestuwde affaire met de pruikdragende buurvrouw Lia begint, knarst het tussen M & M, ooit 'de liefde van het heelal'. Maar niet meteen: 'Het geluk hing met haken en ogen aan elkaar en hij moest het vasthouden, dat was zijn enige taak.' Als Kim, hun kleine 'ironische' poedel, sterft, is dat meer dan een signaal: ze zitten op een tikkende tijdbom vol huiskamerdrama. Noah, die met haar eenarmige klasgenote Pixie een overstelpende verliefdheid vol aantrekking en afstoting zal beleven, voelt het naadloos aan.

Ambitie en mislukking

Verschanst De Coster zichzelf achter haar personages of spiegelt ze zich er juist in? Daar alludeert ze op in op zwart papier afgedrukte tussenkomsten waarin over bedrog, fictie, gezinnen, verliefdheden of een vaderrelatie wordt geprakkiseerd. Maar ze spuit evengoed mist over haar eigen vlucht 'uit een cocon na niet één, maar twee affaires'.

Knap is vooral hoe ze het huis in de Blauwstraat - via een van die vele terugkerende, slim ingeweven motieven - haast als een levend organisme laat optreden. Het wordt een draaischijf van herinneringen. Ongetwijfeld zullen veel hedendaagse lezers zich herkennen in 'de ambitie en de mislukking' van de zwaarmoedige, 'lieve, klunzige' Max en de daadkrachtige Manon.

Toch schuurt Net echt te zelden, ook omdat De Coster ondanks een aantal prangende scènes weleens te voorspelbaar te werk gaat en de clichés niet altijd ontloopt. Zo lezen we ergens over een emotie: 'Het was zo fragiel als een zeepbel van glas.' Het is inderdaad alsof we door een glazen wand naar het gehannes van de personages kijken. En uiteindelijk deskundig maar beheerst op afstand worden gehouden. 'Ieder gezin heeft iets ondoordringbaars': het staat er niet zomaar.

Das Mag, 278 p., 22,50 euro.

Verberg tekst

Wie is toch die man die ijsbaden neemt om vier uur 's nachts bij vrieskou? Het is Max, bewoner van een oud huis in Antwerpen, architect van 'onaffe' architectuur en een ontzettend Saskia de Coster-personage: vol goede bedoelingen, maar afwezig, dromerig en bij vlagen heel ongeduldig, op zoek naar zichzelf, ondertussen zijn gezin ontwrichtend door er een affaire op na te houden.

Klinkt bekend voor wie Nachtouders las, de autobiografische roman van De Coster (1976), die het tot de shortlist van de Libris Literatuurprijs schopte. Daarin beschrijft ze hoe ze met haar vriendin een zoontje krijgt. Het jonge gezin reist naar een Canadees hippie-eiland om daar de biologische vader van de baby te bezoeken. Ondertussen probeert het personage Saskia zo veel mogelijk tijd voor zichzelf vrij te maken, om te schrijven én om met haar geheime minnares te sms'en.

Saskia is opnieuw aanwezig in haar nieuwe roman Net echt. We herkennen haar in de overspelige Max, maar ook in zijn vrouw, de ambitieuze Manon en in hun onzekere puberdochter Noah, die voor het eerst verliefd wordt, op een meisje. Wat in eerste instantie een roman over gentrificatie in Antwerpen lijkt - Max en Manon kopen in een slechte wijk een op te knappen 19de-eeuws herenhuis en er komen nog meer jonge hippe koppels in de buurt wonen - verandert gaandeweg in een familieroman. Want na een huis komt er een kind, en na een kind komt er de sleur, na de sleur de ellende en na de ellende dat ijsbad - kennelijk.

Maar eerst nog even terug naar de tijd dat Max en Manon nog dat jonge hippe koppel waren. Hij is een succesvol architect, zij werkt bij een veelbelovende start-up. Ze hebben afgesproken minstens twee keer per week te vrijen (ze hebben de podcast van Esther Perel beluisterd), ze nemen een 'ironische poedel' (een hondje met 'geen enkele ambitie') en laten hun dak isoleren ('het huis kreeg nu een sterke B op het energierapport').

De Coster schrijft met merkbaar genoegen over deze creatieve, maatschappelijk bewuste klasse; er vallen woorden als 'authentieke details', 'marktwaarde' en 'beroepskansen'. Ze doseert het gelukkig goed. Een overdaad aan dit soort sardonische kenschetsen maakt een verhaal al snel flauw, maar in Net echt fungeren ze als rolbeschrijvingen: dit gezin spéélt dat ze energierapporten belangrijk vinden, omdat dit nu eenmaal bij hun sociale status hoort.

Max speelt dat hij een handen-uit-de-mouwenman is die graag klust aan zijn huis - in werkelijkheid heeft hij jaren later nog steeds de klemmende voordeur niet gerepareerd. Manon speelt dat ze een bezielde moeder is - eigenlijk zou ze het liefst carrière maken in Amerika. Zelfs Noah lijkt haar puberrol te spelen: boven aan de trap 'ik haat jullie' schreeuwen, want dat is wat pubers nu eenmaal doen. Het is allemaal, zoals de titel al zegt, 'net echt'.

En volstrekt onhoudbaar, uiteraard. Op een gegeven moment móéten de karakters hun onvervalste verlangens wel gaan volgen - en op dat moment begint het gezinshuis stukje bij beetje in te storten. Nieuwe of originele thematiek is het niet, boeiend wel, mits goed beschreven - en dat doet De Coster wel.

Jammer alleen dat de schrijfster zichzelf heel nadrukkelijk het verhaal in gewurmd heeft. Letterlijk: in zwarte pagina's met witte letters tussen de hoofdstukken door. Misschien zijn ze zwart zodat je ze makkelijk uit het boek kunt scheuren, want we kunnen best zonder de semi-gewichtige, vaag-plechtige ontboezemingen die De Coster daar doet. 'Je wist dat je erover zou schrijven, ooit.' 'Verbeelding is een illusie. Alles is er al.' 'In ieder van deze woorden hurk je neer.' 'Begin nu. Leg je scherven bij elkaar. Ga het huis binnen.' 'Dit is geen verhaal van tekort maar van verlangen.' Poe-poe.

De fragmenten zijn een getuigenis en verklaring in één: ik had een affaire, en nu schrijf ik er dus een roman over, wil De Coster ermee zeggen. De lezer zit helemaal niet op die uitleg te wachten, die wil gewoon een goed verhaal lezen zonder onderbroken te worden door het ijdele gezwets van een auteur die meent dat haar motieven geopenbaard moeten worden. Waarom niet het verhaal zélf het werk laten doen? Alles wat de schrijfster zeggen wil zit daar immers al in.

★★★☆☆

Das Mag; 227 pagina's; € 23,50.

Verberg tekst

'NIVEA' is het toverwoord dat Manons therapeut haar cliënt keer op keer op het hart drukt: 'Niet Invullen Voor Een Ander'. Dat adagium kan Manon, één van de drie hoofdpersonen van 'Net echt', goed gebruiken, zoals wij allemaal misschien. Hoe kunnen we immers, vanuit de cockpit van ons brein, onze medemens objectief beschouwen? Als iemand die kunst wél lijkt te verstaan, dan is het Saskia De Coster. In haar nieuwe roman toont ze andermaal haar gave in andermans geest te kruipen en daaruit de diepst verborgen woorden te delven. Pijnlijk accuraat beschrijft ze het afbrokkelende huwelijk van Manon en Max, en hun steeds verder van hen wegdrijvende dochter Noah. De Coster wentelt zich graag in weelderige metaforen - een luilekkerland voor menig lezer, maar soms mag het een onsje minder, met pijn als 'water in een droom waar je niet in verdrinkt' en de maan als 'een zuinig citroenschijfje in het lichtgevende glas van de stad'. De auteur rondde 'Net echt' af in het KMSKA, in het kader van haar residentie 'The Author is Present'. Ook in deze roman is ze zelf nadrukkelijk aanwezig, in het telkens opnieuw terugkerende schrijverslogboek. Het is een afleidende kunstgreep: uiteindelijk is niet de schrijver interessant, maar het geschrevene.

Verberg tekst

Een onconventionele roman over een gezin in het gegentrificeerde Borgerhout dat uiteenvalt. Het boek verhaalt over Max, Manon en Noah. Een architect, een jurist, een dochter. Een verhaal over de kleine barsten in het fundament die niemand ooit ziet aankomen, over de deelnemers en toeschouwers van het spel, over hoe de terugwerkende kracht ons niet kan redden. Het boek wisselt tussen de perspectieven van de personages. In talige en indringende stijl geschreven. Geschikt voor een brede tot literaire lezersgroep. Saskia de Coster (Leuven, 1976) is o.a. schrijver en redacteur. Haar werk wordt in meerdere landen uitgegeven.